(Võ Phương Linh)
Một ngày nọ, tôi thức dậy với một tin nhắn thông báo về các cuộc hẹn tiêm vắc-xin sắp tới của tôi. Nếu bạn sống ở Geneva, bạn có thể biết rằng bây giờ tất cả mọi người trên 16 tuổi đều đủ điều kiện để tiêm vắc xin COVID – báo hiệu rằng không lâu nữa, chúng ta có thể sẽ có thể trở lại cảm giác bình thường. (Nếu bạn đủ điều kiện nhưng chưa đăng ký, đây là lúc bạn có thể làm điều đó.)
Tất nhiên, tôi rất hào hứng. Nhưng đồng thời, tôi cũng thất vọng. Bởi vì trong khi có vẻ như cuối đường hầm đang đến gần ở châu Âu và Bắc Mỹ, nhưng không phải với phần lớn phần còn lại của thế giới. Bạn có thể được đọc rằng 16% dân số thế giới, cụ thể là những người sống ở các quốc gia có thu nhập cao, được sử dụng đến 45% vắc-xin. Hoặc Canada đã đặt hàng đủ vắc-xin để tiêm chủng cho toàn bộ dân số ít nhất bốn lần. Hoặc hầu hết châu Âu, Hoa Kỳ, Israel và Đài Loan được dự báo sẽ đạt được việc tiêm chủng rộng rãi vào năm 2021, trong khi phần lớn châu Phi và châu Á, cùng với các khu vực Trung và Nam Mỹ sẽ phải đợi ít nhất hai năm nữa. Trong khi đó, ông bà của tôi – cả hai đều đã ngoài 80 tuổi – và cả bố mẹ tôi đã ở tuổi nghỉ hưu ở Hà Nội đáng ra phải sớm được tiêm mũi đầu tiên. Lý do duy nhất mà tôi, một thanh niên Việt Nam 25 tuổi khỏe mạnh, có được như bây giờ là vì tôi có may mắn – hay đúng hơn là một đặc ân to lớn – được học tập tại một trong những quốc gia giàu có nhất thế giới.
Chỉ vài tháng trước, sống ở Thụy Sĩ không cảm thấy là một đặc ân như vậy. Giam mình hầu hết thời gian trong phòng của mình giữa tin tức về số ca nhiễm ngày càng tăng, các đợt cách ly liên tục và những hạn chế ngày càng khó hiểu và mâu thuẫn, tôi đã thấy — rất nhẹ nhõm nhưng cũng rất thất vọng — khi gia đình và bạn bè của tôi ở Việt Nam được hưởng một cuộc sống gần như bình thường và không lo lắng: học trên lớp, làm việc tại văn phòng, đi đến các điểm du lịch, ăn uống, và tham gia các buổi hòa nhạc đông người. Tình hình gần như thể đại dịch chưa bao giờ xảy ra. Với tổng số hơn 5700 trường hợp mắc và 44 trường hợp tử vong (tính đến ngày 25 tháng 5 năm 2021), Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia kiểm soát COVID-19 tốt nhất, đặc biệt với dân số gần 100 triệu người và mật độ đô thị cao, hạn chế nguồn lực về kỹ thuật, y tế và kinh tế cũng như các đường biên giới chung mong manh với Trung Quốc — điểm nóng ban đầu. Chiến lược quản lý COVID-19 của Việt Nam không có gì đặc biệt. Nó bao gồm kiểm dịch bắt buộc, truy vết trên diện rộng, phong tỏa từng khu vực và đóng cửa biên giới — nghĩa là tất cả nguy cơ đều bị loại bỏ chứ không đơn giản chỉ là giảm thiểu. Khẩu trang được sử dụng rộng rãi và mọi người được yêu cầu ở nhà, không cần bất kỳ hạn chế di chuyển hoặc giới nghiêm nào. Việc kiểm dịch được thực thi và tuân thủ nghiêm ngặt với chi phí do chính phủ trợ cấp. Thông điệp rõ ràng, nhất quán, ngắn gọn và đôi khi rất sáng tạo; bạn đã xem điệu nhảy Rửa tay lan truyền trên toàn cầu của chúng tôi chưa? Việt Nam biết rằng hệ thống y tế yếu kém không thể xử lý được một đợt bùng phát trên quy mô lớn trên toàn quốc và vì vậy mọi người phải cố gắng hết sức để ngăn chặn một đợt bùng phát xảy ra.
Tất cả mọi người đều chung tay, tôi nhấn mạnh là tất cả mọi người. Tất nhiên, thành công của Việt Nam đi kèm với sự hy sinh. Sau hơn một năm đóng cửa biên giới, công dân Việt Nam vẫn bị mắc kẹt ở nước ngoài, trừ khi họ có thể tìm được chỗ trên một trong những chuyến bay hồi hương được chính phủ chấp thuận. Du lịch quốc tế, trước đây là một ngành đóng góp đáng kể vào tổng GDP của đất nước, hầu như đã chết. Việc phong tỏa từng khu vực, xảy ra ngay lập tức khi có bất cứ trường hợp dương tính bị phát hiện, làm gián đoạn cuộc sống hàng ngày và gây nguy hiểm cho sinh kế của nhiều người, đặc biệt là những người trong hoàn cảnh bấp bênh. Thật mệt mỏi và bực bội, nhưng đây là những quy tắc cần thiết để giữ cho mọi người sống sót. Và phần lớn, mọi người chấp hành những quy tắc này. Số lây nhiễm và tử vong vẫn ở mức thấp; người dân khoẻ mạnh, hài lòng với hoàn cảnh; và nền kinh tế, không bị gánh nặng bởi những hạn chế kéo dài, đã thực sự tăng trưởng.
Mặt khác, người ta đã nói nhiều về việc các nước phương Tây không phản ứng nhanh chóng và thích hợp với mối đe dọa từ COVID-19, bất chấp nguồn lực và thời gian chuẩn bị khổng lồ. Châu Âu dậm chân tại chỗ và phớt lờ các dấu hiệu cảnh báo khi virus này bùng phát ở Ý, nơi nó bắt đầu lây lan sang phần còn lại của lục địa và thế giới. Một báo cáo mở rộng mới do WHO ủy quyền đã tuyên bố tháng 2 năm 2020 là một “tháng mất mát”. Ngay cả khi đó, các biện pháp kiểm soát thường chậm, thiếu đồng bộ và phối hợp kém. Tháng 12 năm ngoái, các cửa hàng ở Geneva đóng cửa trong khi các cửa hàng ở Vaud – cách đó hai mươi phút đi tàu – chật kín khách hàng. Có những thời điểm, bạn phải test mới được vào Pháp bằng tàu hỏa hoặc đường hàng không, nhưng không ai kiểm tra nếu bạn lái xe. Cách làm như vậy rất vô nghĩa và làm suy yếu những nỗ lực kiểm soát căn bệnh này.
Sự tự mãn và các biện pháp không đầy đủ như vậy ở khu vực được cho là đã phát triển ở phía Bắc địa cầu đã gây nên cái chết của hàng triệu người và vô số đau thương, góp phần đáng kể vào sự gia tăng của các biến thể mới và nguy hiểm hơn – kết hợp với sự chậm chạp trong tiêm chủng phổ cập – có thể khiến virus trở thành dịch bệnh đặc thù. Chưa hết, đây cũng là những quốc gia sẽ phục hồi sớm nhất sau đại dịch, nhờ chương trình triển khai vắc-xin ủng hộ những người giàu có và quyền lực.
Trong khi đó, bất chấp những nỗ lực hết sức của Việt Nam, khi vi rút gia tăng ở các nước láng giềng, chúng tôi đang phải chống chọi với đợt bùng phát thứ tư và cũng là đợt dịch tồi tệ nhất, ghi nhận tới 190 ca mỗi ngày (vâng, đó là một kỷ lục đối với chúng tôi). Đó đã trở thành chu kỳ: các ca dương tính được xác định, cách ly và phong tỏa xảy ra, mọi người lo lắng, và sau một vài tuần, mọi thứ (hy vọng) sẽ được kiểm soát. Vài tháng sau, vòng quay lại lặp lại. Tuy nhiên, tại thời điểm này, mọi người đang trở nên mệt mỏi và mất tinh thần. Chúng tôi vẫn chưa nhìn thấy ánh sáng cuối đường hầm, và không ai biết khi nào điều đó sẽ xảy ra. Việt Nam đang cố gắng hết sức để tiêm chủng càng nhanh càng tốt, bao gồm cả việc phát triển vắc xin của riêng mình. Tuy nhiên, với dân số đông và nguồn lực kinh tế hạn chế, cho đến nay cả nước mới chỉ có 1% dân số được tiêm chủng.
Tương tự như các nước đang phát triển khác, việc triển khai tiêm chủng ở Việt Nam bị cản trở bởi các công ty dược phẩm “độc quyền sở hữu trí tuệ”. Khi Việt Nam đối phó với đợt bùng phát mới nhất, Pfizer được cho là từ chối đàm phán về giá vắc xin với quốc gia này – mặc dù đã kiếm được hàng tỷ đô la từ nó. Sự bất công vẫn hiển hiện, ngay cả khi không có gì đáng ngạc nhiên. Tất nhiên, tôi không tranh luận rằng Việt Nam nên có vắc xin trước. Tôi cũng quá thực tế để tin rằng công bằng vắc xin có thể sớm đạt được — không phải với trật tự thế giới hiện tại. Điều tôi lo lắng là khi phương Tây phục hồi sau đại dịch trong khi phần còn lại của thế giới tiếp tục chịu đựng, các chính phủ phương Tây và người dân của họ sẽ không rút ra được bài học cho mình. Tôi e rằng họ sẽ sớm tin rằng một kịch bản khác — với ít đau khổ và hỗn loạn hơn — đơn giản là không thể xảy ra, và các vấn đề COVID dai dẳng của các quốc gia khác là lỗi của chính họ, thay vì là kết quả của phân chia quyền lực toàn cầu giữa các nước “phát triển” phía Bắc và “đang phát triển” phía Nam. Tôi chỉ hy vọng rằng trường hợp của Việt Nam, qua bài viết ngắn này, có thể nhắc nhở các bạn rằng đó là một ý kiến sai lầm đến mức nào.
Linh Võ đến từ Hà Nội, Việt Nam, là sinh viên Thạc sĩ ngành Nhân học & Xã hội học ở Geneva. Những mối quan tâm khác nhau của cô ấy bao gồm bình đẳng giới, tình dục nữ, công nghệ, di cư, bất kỳ sự kết hợp nào của những thứ đó và bất cứ thứ gì khác khiến cô ấy chú ý trên mạng xã hội (lưu ý của tác giả: nơi cô ấy dành quá nhiều thời gian).
Leave a Reply